Πρόλογος στο βιβλίο «ΣΤΙΧΟΙ ΣΤΟ ΚΑΒΑΛΕΤΟ» 2012

–
ΣΤΙΧΟΙ ΣΤΟ ΚΑΒΑΛΕΤΟ

«Μια προσωπική διαδρομή με λέξεις, σχήματα και χρώματα»
(…σαν ημερολόγιο)

1999-2000

Ξεκινά να με συνεπαίρνει μια σκέψη:
– Να ζωγραφίσω ποιήματα.

Λίγο νωρίτερα έχω χρησιμοποιήσει ποιήματα και πεζά κείμενα σε καταλόγους-βιβλία που συνόδευαν τις εκθέσεις και τα έργα μου. Τότε είναι που συναντώ προσωπικά τον Γιάννη Κοντό, με αφορμή ένα ποίημά του «Ο αθλητής του τίποτα» και μέσω εκείνου γνωρίζω τους περισσότερους ποιητές στους οποίους αναφέρομαι σε τούτο το βιβλίο.

Επίσης, λίγο πιο πριν, το καλοκαίρι του ’96, είχα αρχίσει αρκετά προσχέδια έργων από ποιήματα ποιητών όπως ο Οδ. Ελύτης, ο Ν. Καββαδίας, ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος και άλλοι…

Εκεί βλέπω και πάλι την κοινή «γλώσσα» ποίησης και ζωγραφικής, τον κοινό ρυθμό, την κοινή δομή τους.

Και πιο πριν ακόμη, από τις αρχές του 199 0, δικές μου ποιητικές απόπειρες τις ζωγραφίζω βάζοντας στίχους και λέξεις στα έργα. Έτσι έχω μια σειρά από μπλοκ με έργα (τέμπερες, ακουαρέλλες, λαδοπαστέλ και άλλα υλικά) που αποτελούν μια προεργασία αυτού του βιβλίου.

Αρχίζει λοιπόν να διαγράφεται μια ζωγραφική ποιότητα έργων με κάποια ποίηση, μια ποίηση ζωγραφισμένη, μια ζωγραφική ποιητική…

2002

Η ιδέα αυτή αρχίζει να περνά από την άϋλη σκέψη στην ύλη, στο χαρτί, να παίρνει «σάρκα και οστά».
Καλοκαίρι στο Πόρτο Ράφτη.
Αρχίζω να ξεχωρίζω τους ποιητές με τους οποίους θέλω να ασχοληθώ.
Έχω ήδη συναντήσει τον Θανάση, τον Αντώνη και τον Γιάννη τον Βαρβέρη.
Γνώριζα τον Μάνο και τον Στάθη.
Στη συνέχεια γνωρίζω τον Γιώργο, τον Στρατή και τον Νίκο.
Αποφασίζω ότι αυτοί θα είναι οι 9 «ποιητές μου».
Βγαίνουμε έξω μαζί, συζητάμε, γνωριζόμαστε καλύτερα.

Διαβάζω τις συλλογές τους, με συνεπαίρνουν, διαλέγω κάποια ποιήματα με πολλή προσοχή και υπομονή – αυτά που με «αγγίζουν» περισσότερο, μου «μιλάνε». Μου αρέσει αυτή η μορφή του λόγου, με τις λίγες λέξεις – το μικρό κείμενο – που «λέει όμως πολλά». Λέξεις που στέκονται η μια δίπλα στην άλλη και διηγούνται μιαν ιστορία – μικρή – πυκνή – μεστή σε έννοιες, κόπους και υπαρξιακές αγωνίες…

Προχωρώ σε κάποιες μικρές απόπειρες προσχεδίων. «Βλέπω» καμπύλες και ευθείες στα ποιήματα – χρωματικούς τόνους, πολλούς σε μπλε (το χρώμα μου) – κάποια έντονα κόκκινα – μωβ και λιλά – άσπρα και μαύρα. Ξεκινώ κάθε προσχέδιο από τα σχήματα.

«Δομώ» το ποίημα με φόρμες – σχήματα – γραμμές που καθορίζουν τον ζωγραφικό χώρο, τα όριά του, την επιφάνεια του χαρτιού μου.

Αργή και βασανιστική αυτή η διαδικασία. Παράλληλα σε άλλα έργα δοκιμάζω μια αυτόματη γραφή – ένα παρορμητικό σχέδιο – γρήγορο αποτέλεσμα σε πρώτη φάση, που το δουλεύω, όμως, μετά πολύ.

Αναρωτιόμουν τί θα είναι αυτά τα σχέδια; Οι κυβιστικές «αναμνήσεις» μου; Θα έχουν γεωμετρικές μορφές; Λιτές και καθαρές φόρμες; Ή κατακερματισμένες;

2003-2004

Την άνοιξη στο Χαλάνδρι και το καλοκαίρι (ειδικά εκείνο του 2004 με τους Ολυμπιακούς Αγώνες – που τόσο μας «ανέβασαν» ως έθνος, με τα ποσά που δανειστήκαμε για να γίνουν και να… «χαθούν» μέσα στις ουσίες των ντοπαρισμένων αθλητών… τότε που η Αθήνα ήταν αποκλεισμένη…) εγώ δούλευα στο εργαστήρι του Πόρτο Ράφτη και άρχιζα πια τα έργα…

Ξεχωρίζω συλλογές – και ξεκινώ με εννέα ποιήματα – ένα από κάθε ποιητή – τις τρεις πρώτες σειρές έργων:
Α – «τα όρθια» |
Β – «του Πόρτο» | όλα σε ακουαρέλλα
Γ – «τα πλάγια» |

Βλέπω πως το μυαλό μου – η διάθεσή μου – η διαίσθησή μου – το χέρι μου τελικά θέλει να «βάλει» τάξη σ’ αυτό το «χάος» των διαφορετικών ποιημάτων.
Εννέα ποιητές – ένας ζωγράφος.
Μεγάλο το στοίχημα.

Εν τω μεταξύ, ξεκινώ και μιλώ πολύ για αυτά με τους ποιητές, τους εξηγώ τί κάνω και πώς…
Είναι θετικοί, με «σπρώχνουν» να συνεχίσω, να προχωρήσω το όλο εγχείρημα.
Κουβεντιάζουμε το τί θέλω και ένθερμα μου φανερώνουν τις σκέψεις τους.
Ρωτώ και απαντούν, σημειώνω… κανονικές συνεντεύξεις δηλαδή…
Έρχονται οι πιο πολλοί στο εργαστήριό μου – ποζάρουν για πορτραίτα τους.
Πάω στα σπίτια τους, γνωρίζω και σχεδιάζω τον χώρο τους, τον ποιητικό, το δικό τους «εργαστήρι» της ποίησης
– το γραφείο τους.

Κάνω πολλά σχέδια.
«Αναγνωρίζω» αρκετά νέα χαρακτηριστικά τους, που δεν «φαίνονται» στα ποιήματά τους.
Πώς λ.χ. ο Μάνος Ελευθερίου είναι «περιχαρακωμένος» – τα «επίπεδά» του- τα σύμβολα – τα «αντικείμενά» του.
Ή πώς ο Γιάννης Βαρβέρης είναι πιο αποσπασματικός – διηγείται ιστορίες – είναι μωβ…
Ή ο Γιώργος Μαρκόπουλος είναι πιο αφηγηματικός – περιγράφει έργα και αγωνίες ανθρώπων.
Πώς στον Γιάννη Κοντό είναι πιο ελεύθερος ο χώρος – πολύχρωμος – φτιάχνει ποιήματα με πολλές καμπύλες.

Προκύπτει έτσι μια «συνομιλία» ποιήματος και ζωγραφιάς.

«Βλέπω» λ.χ. τους κομματιασμένους – κυβιστικούς στίχους του Νίκου Δαββέτα και τα κίτρινά του.
Τα μπλεγμένα κορμιά του Θανάση Νιάρχου και τις ανακατεμένες, λιτές φόρμες του.
Τα πολυδιασπασμένα σχήματα του Στάθη Κουτσούνη – την γεωμετρική του αφήγηση – τον σκοτεινό του λόγο.
Ή τέλος τις «προσεκτικές» λέξεις – τις μαύρες, του Αντώνη Φωστιέρη, την «αφαιρετική» του περιήγηση, την υπαρξιακή του αγωνία.
Και τις δυσνόητες – πολλές φορές – «κατακερματισμένες» έννοιες του Στρατή Πασχάλη, με τον χώρο του όμως να είναι «συγκεκριμένα αφηρημένος».

Και εδώ πολλαπλασιάζονται τα διλήμματα.

Θα είναι …ή δεν θα είναι εικονογράφηση; Θα είναι «απόδοση» ή εξήγηση του ποιήματος; Θα είναι μια εικαστική «αποτύπωσή» του;

ΤΙ ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΤΕΛΙΚΑ;

Έχοντας λοιπόν ξεκινήσει τις τρεις πρώτες σειρές σε ίδιες διαστάσεις και ίδιο υλικό, χρησιμοποιώ αρκετά σύμβολα από τα ποιήματα. ΄Ισως πολύς συμβολισμός, δηλαδή «ατόφια» κομμάτια του ποιήματος προσαρμόζονται στην ζωγραφιά…
(Μια φίλη που τα είδε, μου είπε να αποφύγω την εικονογράφηση, τον πολύ ρεαλισμό, τα πολλά σύμβολα…)

Στο χρωματικό τώρα επίπεδο – πέρα από τις δικές μου «επιδιώξεις» , έχω συζητήσει μαζί τους και ξέρω ήδη τα αγαπημένα τους χρώματα. (Ο καθένας μού έχει πει για τον εαυτό του και για τους άλλους…..οι «συνεντεύξεις» που λέγαμε…)
Έτσι πολλά αλλάζουν, βελτιώνονται· νέα έργα δημιουργούνται, που καταργούν τα προηγούμενα.
Προσπάθησα να αφουγκραστώ, όσο αυτό ήταν δυνατόν, την ασυναίσθητη, αποσπασματική εικόνα, με υπομονή και επιμονή – να «φυλάξω», όσο γίνεται, την πρώτη «μυρωδιά» του ποιήματος – την οσμή της ποίησης στην επιφάνεια του χαρτιού μου….
Πολλές φορές τα πρόσωπα των ποιητών «εισέρχονται» στη ζωγραφιά και κύρια με το υλικό που βοηθά, την ακουαρέλλα.
Ταυτόχρονα τότε αρχίζω και τα πορτραίτα τους – αυτόνομα – με διάφορα υλικά και διαστάσεις… Πολλές απόπειρες…

Επίσης ξεκινώ άλλες τρεις νέες σειρές έργων:
Δ – τα μικρά, τα «αυθόρμητα», με γκουάς και μελάνη.
Ε – τα ανάμικτα, τα «σύνθετα» (δίπτυχα και τρίπτυχα) με τέμπερα.
ΣΤ – επίσης «μικρά», με σινική μελάνη.

Ενδιάμεσα αυτά τα χρόνια εργάζομαι και για άλλες εκθέσεις και θεματικές έργων:
– 2001 έκθεση στην Αγγλία, «29 χρόνια μετά» στο Μπρίστολ.
– 2002 για τον Ι. Μ. Παναγιωτόπουλο.
– 2003 εκθέσεις με τοπία στον Πόρο και στο Αιτωλικό.
– 2004 η «μπλε σιωπή» στην «Χρυσόθεμι», στο Χαλάνδρι, που έχει πολλά ποιητικά στοιχεία που ενσωματώνονται στα έργα και προσωπογραφίες των Ν. Εγγονόπουλου, Βλ Μαγιακόφσκι, Ν. Καββαδία, Κ. Καρυωτάκη κλπ….

2005

Στις αρχές του χρόνου ξεκινώ κι άλλες σειρές έργων:
-Ζ τα «σκόρπια» – πιο σύνθετα και αφαιρετικά – μια μεγάλη σειρά – 20 έργων – (ενώ στις άλλες είναι μόνο με 9 έργα) με κολλάζ, σε μεγαλύτερες διαστάσεις, με όλα τα υλικά που έχω χρησιμοποιήσει μαζί (ακουαρέλλα,τέμπερα, κάρβουνα, χρωματιστά μολύβια, παστέλ, μελάνια, λαδοπαστέλ κλπ.)
– Η τα «επικεντρωμένα» – με ακουαρέλλα και χρωμ.μολύβια.
– Θ τα «δικά μου» – με γκουάς και παστέλ.

Και κύρια το καλοκαίρι στο Πόρτο Ράφτη (φαίνεται πως με εμπνέει η αύρα της θάλασσας…) στα ίδια χνάρια αλλά ξεφεύγοντας από τον συμβολισμό, βάζοντας πιο πολύ τις κυβιστικές μου «αναμνήσεις» και έχοντας σαν αφετηρία την αίσθηση που μου προκαλούν οι λέξεις, τα συναισθήματα του ποιήματος.
Βγαίνουν έτσι νέα έργα που μπορεί να μην έχουν άμεση σχέση σε πρώτη ανάγνωση με το ποίημα, μπορεί όμως να είναι μια αίσθηση που μου δίνει μια φράση, ένας στίχος, τρεις λέξεις του ποιήματος.

Ζούσα τους μύθους των ποιητών – έπαιρνα τις λέξεις που ήθελα από το ποίημα, τις έννοιες και τις μεταμόρφωνα σε σχήματα που εγγράφουν στον εγκέφαλο, την καρδιά και την ψυχή μου.
Μεγαλώνουν έτσι οι διαστάσεις των έργων, με πιο έντονο κυβισμό, αφαιρετικά, λιτά. Μια υπέρβαση του εαυτού μου, όσον αφορά την αφαιρετικότητα και με το χρώμα τώρα να παίζει πιο μεγάλο ρόλο απ’ ό,τι η φόρμα. Πληθαίνουν τα διαφορετικά υλικά που «οδηγούν» από μόνα τους τα έργα σε άλλους δρόμους. Η εικόνα ταυτίζεται με το υλικό της.

Τότε, στα μέσα του 2005, αρχίζω άλλες τρεις σειρές:
– Ι τα «ονειρικά» με μικτή τεχνική (γκουάς, λαδοπαστέλ,μελάνη)
– ΙΑ η «επανάληψη» (ακουαρέλλα, παστέλ, μελάνη)
– ΙΒ τα «κολλάζ» (γκουάς, μελάνη, παστέλ)
Κι εδώ το χρώμα ακολουθεί κυρίως τον ποιητή, τις λέξεις του,τις «επιθυμίες» του.
Πολλοί είναι που χρησιμοποιούν ονόματα χρωμάτων στα ποιήματά τους.

«Βλέπω» λοιπόν πολλά μωβ και γκρίζα στον Βαρβέρη.
Κίτρινα στον Δαββέτα.
Χρυσά και λιλά στον Ελευθερίου.
Κόκκινα στον Κοντό.
Μπλε και γκρίζα στον Κουτσούνη.
Πολλά γαλάζια και λευκά στον Μαρκόπουλο.
Πράσινα και μαύρα στον Νιάρχο.
Σκούρα μπλε στον Πασχάλη.
Μαύρα, κύρια, στον Φωστιέρη, αλλά και γκρίζα αρκετά.

Σχήματα, καμπύλες και ευθείες «παίζουν» το παιχνίδι της ποίησης.
Και ξαφνικά αλλάζουν τα πράγματα στην διαδικασία της ζωγραφικής εργασίας.
Η αγωνία κάνει φόρμες να «φεύγουν» – σκιές να «μπαίνουν» – γραμμές ν’αρχίζουν από αλλού
– χρώματα να «σβήνουν».
Γινόταν τελικά μια «πάλη».
Η ζωγραφική απαιτούσε την αυτονομία της από τους στίχους. Μεταμόρφωση των ποιημάτων σε εικαστικό αντικείμενο που προστίθεται στην κοινή εμπειρία των ανθρώπων.
Από προσωπικό γίνεται κοινωνικό – απαιτεί την επικοινωνία.
Η επιθυμία κάθε καλλιτέχνη.

Προς το τέλος της χρονιάς (2005) ολοκληρώνω τις πρώτες επτά σειρές.

Επίσης το 2006 τελειώνοντας άλλες τέσσερεις σειρές ( Η- Ι- ΙΑ- ΙΒ),αρχίζω την τελευταία ΙΓ με σινική μελάνη.

2007-2008

Kατ’ αρχήν εκθέσεις στην Αθήνα το 2007 στην Γκαλερί Χρυσόθεμις με τοπία από Άγιον Όρος – Ναύπλιο – Κωνσταντινούπολη.
Και τα «επι-τραπέζια» το 2008 (με αντικείμενα και τραπέζια) στην Αίθουσα Περι-τεχνών στην Αθήνα.
Για να «ξεφύγω» λίγο από την ποίηση. Αν και όλο με ακολουθεί. Στον κατάλογο της τελευταίας έκθεσης έχω αρκετά ποιήματα των «ποιητών μου».

Τελειώνω τότε και την ΙΓ σειρά της σινικής με λίγο χρώμα.

Νιώθω έντονα την περίοδο αυτή πως στην εποχή των υπολογιστών και της πληροφορικής που ζούμε, της εικονικής πραγματικότητας και της κατασκευασμένης από μηχανές εικόνας, το χειροποίητο ποίημα (χαρτί και μολύβι) ταιριάζει απόλυτα με την χειροποίητη ζωγραφική (χαρτί, μολύβι, χρώμα).

Πολλές μνήμες μού «βγήκαν» κατά τη διάρκεια όλης αυτής της διαδικασίας. Ποιήματα από το παρελθόν ήρθαν στο νου μου, όπως οι «Πυροτεχνουργοί» του Γιώργου Μαρκόπουλου που είχα πρωτοδιαβάσει το 1981 και μου είχαν αρέσει πολύ. Τώρα τα ξανανακαλύπτω, με άλλη ματιά πια…
Ή κάποιες παλιότερες συλλογές του Μάνου Ελευθερίου, επίσης από την δεκαετία του ’70 και ΄80.
Ή το ποίημα του Γιάννη Κοντού «Ο αθλητής του τίποτα» που ήταν και η αφορμή για όλο αυτό το εγχείρημα. Πού να ήξερα τότε, το 1997, όταν με είχε συνεπάρει…

Τέλη του 2008, μετά από πολλά διλήμματα, ολοκληρώνω και την τελευταία σειρά που απέμεινε – την Ζ – τα πιο σύνθετα και πιο περίπλοκα έργα.

Τέλος λοιπόν όλης αυτής της εικαστικής εργασίας και διαδικασίας…

2009-2010

Πάνω από 130 έργα συνολικά έχουν ολοκληρωθεί.
Κοιτώντάς τα τώρα, ή φωτογραφίζοντάς τα, σκέφτομαι πόσο με παίδεψαν κάποια.
Πολύ επίπονη εργασία…
Συνεχίζω με τις προσωπογραφίες των ποιητών. Αρχίζω τώρα σε μεγάλα τελάρα με λάδι.

Και από εδώ και πέρα ξεκινούν οι ανασφάλειες.
Περιμένω μήνες έτσι… τί;
– Να «καθίσουν μέσα μου».
– Να «ωριμάσουν».
Εν τω μεταξύ τα δείχνω στους ποιητές
– ένα μονταρισμένο από μένα «βιβλίο» – έχω την έγκριση απ’όλους.

Συνεχίζω τις εκθέσεις:
– στις Βρυξέλλες το 2009 – Gallery Theorema, με τίτλο «Συσχετισμοί».
– στο Χαλάνδρι – «Xρυσόθεμις» – το 2010, «Άνθρωποι στα όρια».
– στην Αθήνα το 2010 πάλι, Αίθουσα Περι-τεχνών, «Η ομάδα της Α.Ε.Κ.»

Και η αναμονή συνεχίζεται…..

2011

Και να, που το όλο εγχείρημα πραγματοποιείται τώρα, το φθινόπωρο του 2011, από τις εκδόσεις «ΤΕΧΝΗΣ ΟΙΣΤΡΟΣ», σε μιαν Ελλάδα που καταστρέφεται από την κοινωνική, οικονομική, πολιτική, πολιτιστική κρίση…..Μιαν Ελλάδα που μας πληγώνει, μας οργίζει, μας θυμώνει καθημερινά και συνέχεια, μας ταπεινώνει. Δείχνει, η «επίσημη Ελλάδα»,οι εξουσίες των πολιτικών του δικομματισμού, να μην θέλει την τέχνη, να μας απορρίπτει. Ο πολιτισμός δεν τους ενδιαφέρει. Μια αντιπνευματική ηγεσία, που μας οδηγεί, με αργούς ρυθμούς, στην χρεωκοπία, για να βοηθήσει τις τράπεζες και τις «αγορές»…(τί άραγε να είναι αυτές οι εγκληματικές «αγορές», οι τοκογλύφοι, που κυβερνούν τον κόσμο όλο;…)

Ίσως Τ Ω Ρ Α όμως, σ’αυτές τις πολύ δύσκολες στιγμές,να έχουμε περισσότερο ανάγκη την Ποίηση, τον λόγο των Ποιητών, την Τέχνη.
Που και σε ανύποπτο χρόνο μας δείχνει την διέξοδο, μας απογειώνει τελικά…

Τελειώνοντας θέλω να ευχαριστήσω από καρδιάς:
Τη Λήδα Παναγιωτοπούλου για την συμπαράστασή της όλα αυτά τα χρόνια και για την θέρμη με την οποία «αγκάλιασε» την εργασία μου αυτή. Ήταν η πρώτη που τα έβλεπε και τα σχολίαζε βοηθητικά … Και βέβαια για το κείμενό της.
Τον Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη για την ολόθερμη ανταπόκρισή του και την συμμετοχή του με το πολύ ωραίο «διήγημά» του και την Ράνια Οικονομίδου για την υποστήριξή της.
Την φίλη, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών, Τζίνα Καλογήρου για το τόσο ωραίο και σημαντικό κείμενό της, για την μελέτη που ουσιαστικά έκανε πάνω στα έργα και τα ποιήματα.
Την Ελίζα Κωνσταντίνου για την βοήθειά της.
Την Τζούλια Δημακοπούλου για την συμβολή της, κι’ας μην το γνωρίζει.
Τον Κώστα, την Νένη, τον Γιώργο Κωστόπουλο, για την πολύτιμη βοήθειά τους και την υπομονή τους.
Την Ειρήνη και την Αγγελική των εκδόσεων «Τέχνης Οίστρος». Χωρίς αυτούς δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί αυτή η έκδοση.

Και βέβαια και πάνω απ’όλους τους εννέα «ποιητές μου»:
τον Γιάννη Βαρβέρη, τον Νίκο Δαββέτα, τον Μάνο Ελευθερίου, τον Γιάννη Κοντό, τον Στάθη Κουτσούνη, τον Γιώργο Μαρκόπουλο, τον Θανάση Νιάρχο, τον Στρατή Πασχάλη και τον Αντώνη Φωστιέρη.

Ιδιαίτερα αφιερωμένο στην μνήμη του Γιάννη Βαρβέρη, που τόσο νωρίς μας άφησε.
Και στον οποίο οφείλεται και ο τίτλος του βιβλίου.
–
Ν. ΟΙ. Σεπτ. 2011